Derleyen: Gonca Kocabaş / Milliyet.com.tr – Günümüzde kullandığımız tüm elektronik eşyaların lityum pile gereksinim duyduğu düşünülürse, bu ülkeler olmazsa ne kullandığımız telefonlar ne de bilgisayarlar olur. Akıllı telefonlarla ayrılmaz bağlantımızın yanı sıra pak güce geçiş lityuma olan talebin artmasına yol açıyor. Elektrikli araçların artan üretimi, lityum çılgınlığının ana itici güçlerinden biri. Cep telefonları üretmek için gereken lityum ölçüsüyle karşılaştırıldığında, elektrikli araba üretimi 20 bin kat daha fazla lityum karbonata muhtaçlık duyuyor. Mevcut eğilimlerle, global lityum pazarının önümüzdeki 35 yıl boyunca yüzde 500 büyümesi öngörülüyor.
ARJANTİN, BOLİVYA VE ŞİLİ’DE 45 MİLYON TON
İklim değişikliğinin tesirleri tüm dünyada dalga dalga yayılırken, lityumun stratejik bir mineral olarak ehemmiyeti, geleceğin pak güç sistemleri için temel bir bileşen haline geliyor ve katlanarak artıyor. 1991’de lityum iyon pillerin yaratılması, güçleri sayesinde büyük ölçüde güç depolayabilen şarj edilebilir hafif piller olarak elektrik teknolojisini dönüştürdü. Sadece 5 beş yılda, lityum iyon pillere olan talep fırladı ve lityumun fiyatı 2016 ile 2018 ortasında iki katına çıktı. Bu eğilimin gelecekte de devam etmesi bekleniyor. Lityum sanayisinin 2027’ye kadar yaklaşık 8 kat büyümesi de beklentiler arasında. Tıpkı vakitte, dünya elektrikli araç pillerine ve pak güce olan artan talebi karşılamaya çalıştıkça lityumun stratejik değeri de önemli ölçüde artış gösterecek. Bu öngörüler, lityum sanayisinin denetiminin gelecekte büyük yararlar sağlayabileceğini ve bunun büyük güçler ortasındaki jeopolitik çekişmeyi artırabileceğini de gösteriyor. Latin Amerika, dünyanın en fazla lityuma sahip bölgesi olarak biliniyor.
Lityum Üçgeni, Güney Amerika’nın And Dağları güneybatı köşesinde, Arjantin, Bolivya ve Şili hudutlarını kapsıyor. Bu ülkelerdeki tuz düzlüklerinin altı, lityum kaynakları açısından güçlü bir bölge olarak biliniyor.
Lityum artık dünyanın en çok dilek edilen minerallerinden biri ve kimileri buna ‘beyaz altın’ diyor. Global pazarın yıllık tüketimi yıllık yüzde 8,9 oranında arttığından lityuma olan talep süratle artış gösterdi. Hibrit ve elektrikli araçlar, güç depolama sistemleri ve taşınabilir elektronikler giderek yaygınlaştıkça ‘dünyanın yeni petrolü’ne olan bu talep daha da ağırlaşacak üzere görünüyor. Güney Amerika için lityum kaynakları umut vadeden bir ekonomik getiri fakat üreticiler altyapı talepleri, etraf düzenlemeleri, su idaresi ve toplumsal korkular dahil olmak üzere çeşitli zorluklarla karşılaşıyorlar.
BUHARLAŞTIRMA SÜRECİ DAHA KOLAY
Dünyanın 86 milyon tonluk tanımlanmış lityum kaynaklarının 21 milyon tonu Bolivya’da, onu 19,3 milyon tonla Arjantin ve 9,6 milyon tonla Şili takip ediyor. Şili, mevcut kaynaklarının birçoklarını ticari üretim için ekonomik olarak uygulanabilir rezervlere dönüştürmeyi başarmış olsa da Arjantin ve Bolivya şimdiye kadar başaramadı. Bunun en önemli nedeni de elverişsiz yatırım iklimleri ve daha şiddetli coğrafik şartlar.
Lityum, bir mineral olarak doğal olarak sert kaya yataklarında yahut tuz göllerinde bulunuyor. Dünyanın en büyük ticari lityum üreticisi olan Avustralya, direkt sert kaya yataklarından madencilik yapıyor. Buna karşılık, Lityum Üçgeni ülkeleri olan Arjantin, Bolivya ve Şili’deki geniş tuz düzlüklerinin altında bulunan doğal lityum yatakları kullanılıyor. Şili’nin elverişli iklimi, lityum çıkarma ve buharlaştırma sürecini komşu ülkeler Arjantin ve Bolivya’ya göre daha kolay hale getiriyor.
HER TON İÇİN BİNLERCE LİTRE SU GEREKİYOR
Lityum Üçgeni, dünyadaki en kurak yerlerden biri ve bu da lityum çıkarma sürecini epeyce güç bir hale getiriyor. Madenciler mineral açısından güçlü tuzlu suyu yüzeye pompalamak için tuz düzlüklerinde delikler açmak zorunda. Daha sonra suyun aylarca buharlaşmasına müsaade vererek potasyum, manganez, boraks ve lityum tuzlarından oluşan bir karışım oluşturuyorlar ve bu karışım daha sonra filtrelenip bir defa daha buharlaşmaya bırakılıyor. 12 ila 18 ay ortasında bir mühlet sonra filtreleme süreci tamamlanıyor ve lityum karbonat çıkarılıyor.
Lityum, pak güce geçişte kritik ehemmiyet taşısa da Lityum Üçgeni’nde kullanılan özel lityum çıkarma süreci tıpkı vakitte çeşitli çevresel sıkıntıları da beraberinde getiriyor. Tuz düzlüklerinde madencilik, 18 aya kadar uzayan uzun bir prosedür içeren tuzlu su çıkarma süreciyle gerçekleşiyor. Bu sürecin su yoğunluklu yapısı da epeyce kaygı verici. Zira çıkarılan her ton lityum için yaklaşık 1892 litre su gerekli. Kalan su kaynağı, lityum buharlaştırma sürecinde kullanılan belli kimyasallardan kaynaklanan kirlenme riskiyle karşı karşıya. Ziraî faaliyetler de su kıtlığı ve potansiyel kirlenmeden muzdarip olmasıyla birlikte bu durum bölgedeki mahallî yerli toplulukları da etkiliyor. Lityum sanayisinin lityum çıkarma ve sürecinin çevresel açıdan tesirleri noktasında bir istikrar kurması gerekiyor.